Từ một huyện miền núi nghèo nằm sâu trong dãy Ngọc Linh, sau 20 năm hình thành và phát triển, Tu Mơ Rông (tỉnh Kon Tum) đã vươn mình mạnh mẽ, từng bước khẳng định vị thế là "thủ phủ dược liệu" của Tây Nguyên.
Khởi đầu gian khó
Huyện Tu Mơ Rông được thành lập vào ngày 9/6/2005 theo Nghị định số 76/2005/NĐ-CP của Chính phủ, trên cơ sở tách ra từ huyện Đăk Tô. Những ngày đầu thành lập, Tu Mơ Rông phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, thách thức. Cơ sở hạ tầng còn rất hạn chế, hệ thống giao thông bị chia cắt, thiếu sự kết nối giữa các xã trong huyện cũng như giữa huyện với các địa phương lân cận.
Các Đại biểu dự Lễ ra mắt huyện tại trung tâm hành chính huyện cũ
Đời sống người dân còn nhiều thiếu thốn, dân trí thấp, tập quán sản xuất chủ yếu theo lối canh tác lạc hậu. Với hơn 95% dân số là đồng bào dân tộc Xơ Đăng, phần lớn người dân làm nông nghiệp nhưng chỉ sản xuất tự cung tự cấp do không có điều kiện vận chuyển, tiêu thụ sản phẩm và chưa tiếp cận được với kỹ thuật canh tác hiện đại.
Không chỉ vậy, thiên tai thường xuyên xảy ra, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất. Đặc biệt, năm 2009, cơn bão số 9 đã để lại hậu quả nặng nề, tàn phá nhiều tuyến đường huyết mạch, cuốn trôi nhà cửa, hoa màu và gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Trong gian khó, chính quyền và nhân dân Tu Mơ Rông vẫn kiên cường vượt qua thử thách, từng bước khắc phục hậu quả thiên tai, đặt nền móng đầu tiên cho hành trình xây dựng một huyện miền núi vững vàng và phát triển.
Thiệt hại do bão số 9 gây ra
Định hình chiến lược phát triển
Qua các kỳ Đại hội Đảng, huyện Tu Mơ Rông từng bước định hình con đường phát triển riêng, phù hợp với điều kiện tự nhiên – xã hội của địa phương. Từ chỗ phụ thuộc vào cây mì, cây lúa, huyện đã mạnh dạn chuyển sang các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao như cà phê xứ lạnh, dược liệu, đặc biệt là sâm Ngọc Linh – quốc bảo của Việt Nam.
Huyện xác định rõ chiến lược phát triển bền vững là bảo vệ và phát triển rừng, trồng dược liệu, chăn nuôi dưới tán rừng, gắn với phát triển du lịch – hướng đi nhận được sự đồng thuận cao của người dân.
Để hiện thực hóa định hướng phát triển bền vững, huyện Tu Mơ Rông đã lồng ghép các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước và nguồn xã hội hóa nhằm hỗ trợ người dân trồng, phục hồi gần 2.000 ha rừng. Đồng thời, huyện tích cực thu hút doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia liên kết sản xuất, chế biên, tiêu thụ cây dược liệu, qua đó giúp người dân, HTX, doanh nghiệp có thêm điều kiện mở rộng, phát triển diện tích và xây dựng thương hiệu cho riêng mình. Cùng với phát triển nông nghiệp, Tu Mơ Rông đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa Xơ Đăng, từng bước hình thành mô hình phát triển bền vững dựa trên các trụ cột: trồng rừng, chăn nuôi, dược liệu và du lịch.
Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) trở thành chiến lược trọng tâm, góp phần xây dựng thương hiệu cho dược liệu Tu Mơ Rông và sâm Ngọc Linh và các loại dược liệu quý. Nhiều sản phẩm đã được chứng nhận chất lượng, được huyện quảng bá tại các hội chợ trong và ngoài tỉnh, mở rộng thị trường tiêu thụ, đưa dược liệu Tu Mơ Rông đến gần hơn với người tiêu dùng cả nước và quốc tế.
Song song với đó, huyện chú trọng đầu tư phát triển hệ thống hạ tầng giao thông đến tận các khu sản xuất; lắp điện chiếu sáng cho 86/86 thôn, làng; nâng cấp cơ sở vật chất trường học và nâng cao chất lượng y tế, an sinh xã hội. Các mô hình giáo dục bán trú dân nuôi, hỗ trợ bữa ăn cho học sinh vùng khó đã góp phần cải thiện đáng kể chất lượng học tập. Những khu dân cư kiểu mẫu như khu tái định cư Tu Thó (xã Tê Xăng), Ba Khen – Long Tro (xã Văn Xuôi), làng Mô Za (xã Ngọc Lây), làng Tu Mơ Rông ( xã Tu Mơ Rông)… đã làm thay đổi diện mạo nông thôn miền núi.
Trong những năm gần đây, Tu Mơ Rông còn chủ động đón đầu xu thế chuyển đổi số. Huyện triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ đồng bào Xơ Đăng tiếp cận công nghệ như bán nông sản qua sàn thương mại điện tử, sử dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, livestream giới thiệu sản phẩm dược liệu và du lịch. Huyện còn phối hợp tổ chức tập huấn kỹ năng số với các chuyên gia, TikTokker, đồng thời đầu tư lắp đặt wifi miễn phí tại các điểm cộng đồng, nhà rông để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin, hòa nhập với xu thế phát triển mới.
Không chỉ dừng lại ở việc vận động người dân, chính quyền huyện Tu Mơ Rông còn tiên phong ứng dụng công nghệ trong cải cách hành chính. Huyện đã tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về trí tuệ nhân tạo (AI) cho đội ngũ cán bộ, công chức huyện đến tổ cộng đồng chuyển đổi số các thôn nhằm nâng cao kỹ năng sử dụng công cụ số trong quản lý và điều hành. Các nội dung đào tạo tập trung vào việc khai thác phần mềm AI để tự động hóa công việc, tối ưu hóa quy trình xử lý văn bản, tăng cường tương tác trực tuyến với người dân, hướng đến nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân.
Hướng dẫn người dân truy cập QRđể thực hiện các thủ tục hành chính
Bên cạnh đó, huyện đã huy động sự hỗ trợ từ các đơn vị kết nghĩa như Quận 6 (TP.HCM), tỉnh Đồng Nai và các mạnh thường quân để trang bị 8 bộ thiết bị dạy học trực tuyến. Nhờ đó, học sinh Tu Mơ Rông có thể kết nối học tập từ xa với giáo viên ở Quận 6, TP Kon Tum và các trường miền xuôi. Đây là giải pháp thiết thực giúp khắc phục tình trạng thiếu giáo viên các môn học chính, đồng thời giúp học sinh tiếp cận với phương pháp giảng dạy hiện đại.
UBND Quận 6 (TP HCM) trao tặng thiết bị dạy học trực tuyến tại Trường THCS xã Măng Ri
Những bước đi này thể hiện quyết tâm của huyện trong việc xây dựng một nền hành chính hiện đại, linh hoạt và gần dân, bắt kịp xu thế của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
Điểm sáng sau 20 năm
Sau 20 năm phát triển, Tu Mơ Rông đã vươn lên trở thành một trong ba vùng trọng điểm trồng dược liệu của tỉnh Kon Tum, với hơn 4.000ha, trong đó có hơn 3000ha sâm Ngọc Linh – lớn nhất nước. Hàng loạt "cái nhất" được ghi nhận: diện tích trồng sâm Ngọc Linh lớn nhất, nhiều tỷ phú Xơ Đăng nhờ sâm Ngọc Linh nhất, nhiều sản phẩm dược liệu được chế biến nhất, và là nơi có mô hình tham quan vườn sâm lớn nhất thế giới….
Thủ tướng Phạm Minh Chính lên vườn sâm Ngọc Linh ở huyện Tu Mơ Rông để lắng nghe, định hướng chính sách để người dân trồng sâm Ngọc Linh bền vững
Từ nền du lịch gần như bằng không, thông qua các hoạt động quả bá trên truyền thông, mạng xã hội, các hội chợ quốc tế về du lịch trong và ngoài tỉnh, thông qua các phiên chợ Sâm Ngọc Linh, thông qua các hội thi “Ẩm thực dược liệu -Tinh hoa núi rừng Ngọc Linh”, nay mỗi năm Tu Mơ Rông đón khoảng 10.000 lượt khách. Hình thành các điểm du lịch cộng đồng thôn Tu Thó (xã Tê Xăng), Đăk Chum 1 ( xã Tu Mơ Rông), Lê Văng ( xã Đăk Na); khu căn cứ Tỉnh ủy Măng Ri; các vườn sâm Trung tâm của K5 và vườn sâm của hộ gia đình đã trở thành các điểm trải nghiệm chữa lành thú vị của du khách và nơi để du khách chính tay lựa chọn nhưng sản phẩm “quốc bảo” giá trị… Các điểm Thác Tea Proong, Thác Siu Puông; rừng chè cổ thụ; rừng hoa Đỗ Quyên bạt ngàn… trở thành điểm đến của nhiều du khách trong và ngoài nước.
Huyện Tu Mơ Rông tổ chức hội thi ẩm thực để nâng cao giá trị dược liệu trên địa bàn
Điều đáng mừng nhất là tư duy của đồng bào vùng sâu ở Tu Mơ Rông đã có sự chuyển biến rõ rệt theo hướng văn minh, hiệu quả, giá trị.
Đó là từ tập quán sản xuất tự cung, tự cấp, phát rừng làm nương rẫy, nay người dân đã biết trân trọng, bảo vệ và phục hồi những cánh rừng để phát triển kinh tế xanh, trở thành vùng đệm quý giá cho việc trồng dược liệu, đặc biệt là sâm Ngọc Linh.
Đó là tư duy trông chờ, ỷ lại vào đầu tư của Nhà nước cũng dần được thay thế bằng tinh thần chủ động phát triển kinh tế. Người dân mạnh dạn vay vốn, sử dụng nguồn tích lũy để đầu tư trồng sâm. Riêng trong năm 2022, tổng vốn vay để trồng sâm đã đạt gần 100 tỷ đồng – gấp 5 lần so với cả giai đoạn 5 năm trước đó. Sâm Ngọc Linh giờ đây không chỉ là cây trồng mà đã trở thành tài sản kinh tế và niềm tự hào của mỗi gia đình. Nhiều hộ dân đã xây dựng mô hình “Cây sâm nhà tôi” nhằm gia tăng giá trị cho sản phẩm. Nhờ đó, tại các xã trọng điểm như Tê Xăng, Măng Ri, Ngọc Lây, nhiều hộ đã có thu nhập từ 500 triệu đến trên 10 tỷ đồng mỗi năm.
Các hủ tục lạc hậu cơ bản được loại bỏ, người dân đau ốm được chữa trị tại các cơ sở y tế.
Không chỉ chú trọng phát triển kinh tế, Tu Mơ Rông còn đặc biệt quan tâm đến việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Xơ Đăng. Các lễ hội truyền thống, nghệ thuật dân gian và hoạt động tại các làng văn hóa được duy trì và phát triển, góp phần làm sống dậy nét đẹp văn hóa đặc trưng của cộng đồng địa phương.
Đáng chú ý, văn hóa Xơ Đăng còn được giới thiệu rộng rãi đến công chúng thông qua các buổi biểu diễn nghệ thuật tại nhiều tỉnh, thành như Đà Nẵng, Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đồng Nai... Những hoạt động này không chỉ tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Tu Mơ Rông ra ngoài khu vực. Cùng với đó, du lịch cộng đồng tại Tu Mơ Rông đang dần khởi sắc. Từ một vùng đất chưa từng đón khách, nay huyện đã trở thành điểm đến hấp dẫn với du khách trong và ngoài nước – nơi trải nghiệm không gian văn hóa, thiên nhiên hoang sơ và sự mộc mạc, chân thành của người Xơ Đăng.
Thu nhập bình quân đầu người tăng mạnh, từ mức 18 triệu đồng/người/năm lên 47 triệu đồng/người/năm. Thu ngân sách huyện cũng tăng trưởng đáng kể, từ 40 tỷ đồng lên gần 70 tỷ đồng. Hộ nghèo, cận nghèo khi thành lập huyện trên 70% đến nay còn dưới 30%.
Bệ phóng cho giai đoạn mới
Theo định hướng sắp xếp lại đơn vị hành chính của tỉnh Kon Tum, huyện Tu Mơ Rông sẽ từng bước chuyển đổi mô hình, tiến tới không còn cấp huyện, mà chỉ còn lại 4 xã. Đây là bước đi quan trọng trong tiến trình tái cơ cấu địa giới hành chính, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý và hướng tới phát triển bền vững. Sau 20 năm xây dựng và phát triển, Tu Mơ Rông đã tạo dựng được những nền tảng vững chắc để bước vào giai đoạn chuyển mình.
Trung tâm hành chính huyện Tu Mơ Rông
Đó là sự thay đổi tích cực trong nhận thức, tư duy và cách làm của cán bộ, người dân; là sự vươn lên mạnh mẽ về kinh tế, xã hội và văn hóa. Trong đó, nổi bật là việc hình thành và nhân rộng các mô hình kinh tế hiệu quả, đặc biệt là phát triển cây dược liệu và sâm Ngọc Linh – “quốc bảo” của Việt Nam – giúp nhiều hộ dân thoát nghèo, vươn lên làm giàu. Cơ sở hạ tầng cũng không ngừng được đầu tư, nâng cấp đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các xã.
Cây sâm Ngọc Linh giúp đồng bào Xơ Đăng huyện Tu Mơ Rông vươn lên trở thành tỷ phú
Song song với đó, việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của người Xơ Đăng được xem là yếu tố cốt lõi để phát triển du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm gắn với vườn dược liệu – một hướng đi giàu tiềm năng, phù hợp với xu thế phát triển hiện nay. Việc sắp xếp, tinh gọn địa giới hành chính từ 11 xã còn 4 xã sẽ giúp công tác quản lý, điều hành hiệu quả hơn, tập trung nguồn lực cho phát triển trọng điểm.
Với định hướng phát triển bền vững và những tiềm năng sẵn có, Tu Mơ Rông sẽ bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình cùng đất nước với sự tự tin và khả năng vươn lên mạnh mẽ, sẵn sàng đối mặt với những thách thức và cơ hội trong tương lai.
Bài và ảnh: Võ Trung Mạnh – Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông
